H μελέτη της νευροπλαστικότητας του εγκεφάλου παρουσιάζεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε ασθενείς με νευρο-εκφυλιστικές παθήσεις, όπως για παράδειγμα η νόσος Alzheimer, η νόσος του Πάρκινσον, η σκλήρυνση κατά πλάκας, το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο κ.α.

Τι είναι η πλαστικότητα του εγκεφάλου ;

Ο εγκέφαλός έχει την εξής ιδιότητα: να μπορεί να μετασχηματίζεται, να αλλάζει, να ανασχεδιάζει τη δομή του, την ανατομία και τη φυσιολογία του. Είναι μια διαδικασία που υφίσταται τροποποιήσεις, χωρίς αποδιοργάνωση.

Τι είναι η νευρο-πλαστικότητα;

Έχει εξεταστεί εκτενώς σε πολλούς τομείς, καθώς η έννοια της πλαστικότητας του εγκεφάλου έχει απασχολήσει το πεδίο της Νευροεπιστήμης . Με λίγα λόγια η νευροπλαστικότητα (neuroplasticity) είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να αναδιαμορφώνει τη δομή και την λειτουργία του, ως απόκριση σε περιβαλλοντικά (εξωτερικά) ερεθίσματα και όχι, μόνο..

Μπορεί ο εγκέφαλος να διορθώσει μια βλάβη;

Το νευρικό σύστημα δεν είναι στατικό. Η νευροπλαστικότητα είναι ένα διαδεδομένο φαινόμενο στη λειτουργία του νευρικού συστήματος. Η αυθόρμητη ανάκαμψη εμφανίζεται μετά από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Οι αναπαραστάσεις των αισθητηριακών και κινητικών περιοχών μπορούν να τροποποιηθούν από την εισροή περιβαλλοντικής διέγερσης (εξωτερικά ερεθίσματα) κατά τη διάρκεια της διαδικασίας μάθησης και μνήμης. Αυτό επιτυγχάνεται με στρατηγικές φυσικοθεραπείας που χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ανάρρωσης και επηρεάζουν με θετικό τρόπο την νευροπλαστικότητα.

Μόνο οι ασθενείς εμφανίζουν την νευροπλαστικότητα ;

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος διαθέτει την ικανότητα, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, να δημιουργεί καινούριες συνάψεις μεταξύ των νευρώνων και καινούργια δίκτυα για γρήγορη και εύκολη μετάδοση ηλεκτρικών σημάτων, δηλαδή γρήγορη μεταβίβαση μηνυμάτων του εγκεφάλου.

Αυτό συμβαίνει όχι, μόνο μετά από μια βλάβη αλλά και με κάθε νέα γνώση (εκμάθηση ξένων γλωσσών, νέος χορός κ.α.) ή εμπειρία μέσω της επαναλαμβανόμενης πρακτικής, η συναπτική διαβίβαση ενισχύεται ακόμα περισσότερο για καλύτερη ενδοεπικοινωνία. Συγκεκριμένα, και ο φυσιολογικός εγκέφαλος μπορεί να βελτιώνει τις επιδόσεις του και να αλλάζει διαρκώς, είτε προς το καλύτερο (θετική νευροπλαστικότητα), είτε προς το χειρότερο (αρνητική νευροπλαστικότητα).

Υπάρχει δηλαδή γέννηση και ανάπτυξη νέων νευρώνων στον εγκέφαλο μας ;

Η καθημερινή δραστηριότητα, η μάθηση και η κατάρτιση επηρεάζουν σημαντικά τη λειτουργία του εγκεφάλου. Η ανάπτυξη σωστών συνδέσεων μέσω αξόνων, συνάψεων και η έκκριση ουσιών είναι μια συνεχής περίπλοκη διαδικασία. Καθ 'όλη τη διάρκεια της ζωής μας, ο αριθμός των συνάψεων και ο αριθμός των νευρωνικών δικτύων μπορεί να αυξηθεί. Πολλές μελέτες έχουν δείξει, ότι η άσκηση μπορεί να προκαλέσει αγγειογένεση, νευρογένεση αλλά και συναπτογένεση στον εγκέφαλό μας καθώς και να μειώσει τον νευροεκφυλισμό. 

«Το μυαλό είναι μία φωτιά που περιμένει να ανάψει, όχι δοχείο που πρέπει να γεμίσει»

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

Σε ποιο σημείο του εγκεφάλου εμφανίζεται η νευρογένεση;

H δημιουργία νευρώνων μπορεί να παρατηρηθεί σε διάφορα σημεία του εγκεφάλου. Ένα από αυτά είναι ο ιππόκαμπος. Έχει μεγάλη σημασία η νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου, διότι μπορεί να βοηθήσει στην επιδιόρθωση τυχών εγκεφαλικών τραυματισμών αλλά και στην μετέπειτα αποκατάσταση της λειτουργικότητας του ατόμου.

Μπορεί να βοηθήσει η άσκηση στα νευροεκφυλιστικά νοσήματα;

 H άσκηση επιφέρει ευεργετικό αποτέλεσμα για τα άτομα που πάσχουν από νευροεκφυλιστικές ασθένειες, διότι βελτιώνει την παραγωγή νευροτροφικών παραγόντων, νευροδιαβιβαστών και ορμονών. Αυτή η νευροπροστασία σχετίζεται με την πρόληψη του νευρωνικού κυτταρικού θανάτου παρεμβαίνοντας και αναστέλλοντας την παθογενετική διαδικασία που προκαλεί κυτταρική δυσλειτουργία και θάνατο.

Η έννοια της νευροπροστασίας έχει προσελκύσει σημαντικό ενδιαφέρον μεταξύ του επιστημονικού κόσμου για την αναζήτηση νέων θεραπειών που μπορούν να βοηθήσουν στη διατήρηση του εγκεφαλικού ιστού και στη βελτίωση του συνολικού αποτελέσματος.

Ποιος είναι ο ρόλος της φυσικοθεραπείας στην νευροπλαστικότητα του ατόμου;

Μεταξύ πολλών μεθόδων, στους ασθενείς με ημιπληγία, χρησιμοποιείται η ιδιοδεκτική νευρομυϊκή διευκόλυνση (PNF), η νευροαναπτυξιακή θεραπεία (NDT) / Bobath, η θεραπεία κίνησης που προκαλείται από περιορισμούς, η προσανατολισμένη εκπαίδευση, οι ασκήσεις νευρομυϊκής συναρμογής με βάση ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα για τον κάθε ασθενή. Η εμπειρία και η πλαστικότητα που εξαρτώνται από την άσκηση της μάθησης αποτελούν τον πυρήνα αυτής της αλλαγής της νευροπλαστικότητας.

Από Μαρία-Γεωργία Σαντορινιού

BSc, MSc, NDT Φυσικοθεραπεύτρια, Αρθρογράφος 

ΚΔΗΦ ΕΦΑΛΤΗΡΙΟ

Βιβλιογραφία

Carey, L., Walsh, A., Adikari, A., Goodin, P., Alahakoon, D., De Silva, D., Ong, K. L., Nilsson, M., & Boyd, L. (2019). Finding the Intersection of Neuroplasticity, Stroke Recovery, and Learning: Scope and Contributions to Stroke Rehabilitation. In Neural Plasticity (Vol. 2019, p. 15). Hindawi Limited. https://doi.org/10.1155/2019/5232374

Cassidy, J. M., & Cramer, S. C. (2017). Spontaneous and Therapeutic-Induced Mechanisms of Functional Recovery After Stroke. Translational Stroke Research, 8(1), 33–46. https://doi.org/10.1007/s12975-016-0467-5

Dąbrowski, J., Czajka, A., Zielińska-Turek, J., Jaroszyński, J., Furtak-Niczyporuk, M., Mela, A., Poniatowski, Ł. A., Drop, B., Dorobek, M., Barcikowska-Kotowicz, M., Ziemba, A., & Zabel, M. (2019). Brain Functional Reserve in the Context of Neuroplasticity after Stroke. In Neural Plasticity (Vol. 2019). Hindawi Limited. https://doi.org/10.1155/2019/9708905

Di Liegro, C. M., Schiera, G., Proia, P., & Di Liegro, I. (2019). Physical activity and brain health. In Genes (Vol. 10, Issue 9). MDPI AG. https://doi.org/10.3390/genes10090720

Johnstone B., Stonnington H.H., Γνωστική αποκατάσταση νευροψυχολογικών διαταραχών, Επιμέλεια ελληνικής έκδοσης: Λ. Μεσσήνης, Α. Καστελλάκης, Εκδόσεις Φιλομάθεια, 2006

Li, P., Legault, J., & Litcofsky, K. A. (2014). Neuroplasticity as a function of second language learning: Anatomical changes in the human brain. In Cortex (Vol. 58, pp. 301–324). Masson SpA. https://doi.org/10.1016/j.cortex.2014.05.001

Mahalakshmi, B., Maurya, N., Lee, S. Da, & Kumar, V. B. (2020). Possible neuroprotective mechanisms of physical exercise in neurodegeneration. International Journal of Molecular Sciences, 21(16), 1–17. https://doi.org/10.3390/ijms21165895

Nava, E., & Röder, B. (2011). Adaptation and maladaptation. Insights from brain plasticity. In Progress in Brain Research (Vol. 191, pp. 177–194). Elsevier B.V. https://doi.org/10.1016/B978-0-444-53752-2.00005-9

Zucker, R. S., & Regehr, W. G. (2002). Short-Term Synaptic Plasticity. Annual Review of Physiology, 64(1), 355–405. https://doi.org/10.1146/annurev.physiol.64.092501.114547